فلسفۀ سجده بر خاک چیست؟(2)

                           

سوال:
    
فلسفۀ سجده بر خاک چیست؟ و چرا شیعه بر مهر و تربت کربلا سجده می کند؟
     
    
ادامه پاسخ:
    
ج. روایاتی که می گویند سجده بر غیر زمین در حال عذر جایز است: 

در این قسمت به بیان حدیث انس بن مالک اکتفا می کنیم.

انس می گوید: "ما با رسول خدا(ص) نماز می خواندیم. هرگاه یکی از ما به جهت شدت گرما، نمی توانستیم پیشانی خود را بر زمین بگذاریم، در حال سجده، پیراهن خود را پهن می کردیم و بر آن سجده می کردیم".
این روایت در منابع مختلف اهل سنت؛ مانند صحیح بخاری و صحیح مسلم با الفاظ و تعابیر مختلف نقل شده است.[21]
هر محقق و پژوهشگری با تحقیق و جست و جو در این احادیث به روشنی درمی یابد که تمام این روایات متمرکز در این مسئله هستند که اولاً سجده باید بر خاک باشد، پس از آن چیزهایی که از زمین می روید، غیر از خوردنی ها و پوشیدنی ها و در مرحلۀ بعد (در حال اضطرار) بر پیراهن (پارچه) می توان سجده نمود.
بنابراین و طبق این روایات فقها و علما این شاگردان مکتب اهل بیت(ع) به تبعیت از روایات ائمه(ع) می گویند: واجب است محل سجده در نماز زمین یا چیزی که از زمین می روید باشد و از چیزهایی که غالباً خوردنی و پوشیدنی نیست باشد.[22]
اما این که چرا ما (شیعه) مقداری از خاک و گل را خشک می کنیم و به صورت مهر درآورده و بر آن سجده می کنیم؟ این به جهت دلایلی است که بعضی از آنها عبارت اند از:
1- به جهت اطمینان به طهارت و پاک بودن آن است؛ زیرا که یکی از شرایط محل سجده (چیزی که بر آن سجده می شود) آن است که پاک باشد. همچنین برای اطمینان به مباح بودن آن؛ چرا که یکی از شرایط محل سجده مباح بودن آن است.
2- به خاطر این که در زمان ما غالباً کف خانه ها، مساجد و ... با فرش پوشانده شده است و خاک یافت نمی شود، بنابراین، بر روی مهر سجده می کنیم.
    
فلسفۀ سجده بر تربت امام حسین(ع) 

در این که چرا شیعه بر تربت امام حسین(ع) سجده می کند؟ باید گفت:
1- در میان فقهای شیعه، فقیهی را نمی توان یافت که قائل باشد، سجود بر خاک امام حسین(ع) واجب است، بلکه آنان می گویند هر خاکی که پاک و مباح باشد، سجده بر آن صحیح است. چنان که بیان شد. بلکه آنان می گویند سجده بر خاک امام حسین(ع) مستحب است.[23]
2- سجود بر تربت حسینی نمونه ای است از نمونه های سجده بر خاک و مسلمانان بر صحت سجده بر خاک و زمین اجماع دارند، پس وجهی برای استثنای تربت حسینی از مطلق زمین و خاک باقی نمی ماند، تا گفته شود چرا شیعه بر تربت امام حسین(ع) سجده می کند.
3- اهل بیت(ع) تأکید فراوان داشتند بر سجود بر تربت حسینی و امام سجاد(ع) اولین امامی بود که بر تربت حسینی سجده کرد. تمام امامان(ع) بر خاک امام حسین(ع) سجده می کردند و بر استحباب آن تأکید داشتند. چنان که امام صادق(ع) می فرمایند: "سجده بر تربت سید الشهداء حجاب های هفت گانه را بر می دارد".[24]
4- وجوه فراوانی بر رجحان داشتن سجود بر تربت سید الشهدا دلالت می کند که بر اهل دانش پوشیده نیست؛ مثلا:
    
الف- آموزه های اعتقادی: 

عمر بن سعد، صبح روز عاشورا نماز صبح را با لشکریانش به جماعت خواند، اما در ظهر همان روز امام حسین(ع) را به شهادت رساند. شیعه با سجده بر تربت حسینی در نماز، اعلان می کند که نماز مرده و بی روح؛ مانند نماز عمر بن سعد و حاکمش یزید و ... نمی خواند، بلکه نماز شیعه؛ مانند نماز امام حسین(ع)، جدش و پدرش است. این همان چیزی است که مفهوم ولایت اهل بیت(ع) را نزد شیعیانش محکم و استوار میکند .
و به همین جهت ائمه(ع) به سجده بر تربت حسینی تأکید کردند؛ یعنی سجود بر تربت حسینی همان تسلیم و خضوع برای خدا است، با پیروی از راه اولیائش.
    
ب- آموزۀ تاریخی: 

برخی تلاش کردند تا معالم و آموزه های غدیر که در آن با علی(ع) بعنوان امام و خلیفه بیعت شد و عاشورا که در زمان بنی امیه اتفاق افتاد را خاموش کنند. تربت حسینی سند زنده تاریخی است بر جنایات حکام بنی امیه در روز عاشورا. زمانیکه ظالمان در طول تاریخ تا به امروز، تمام امکانات خویش را تجهیز کردند تا تعالیم و آموزه های غدیر و عاشورا را کم رنگ کنند و از بین ببرند.
اما ائمه و اهل بیت(ع) حادثه عاشورای حسینی را از طریق مرثیه، گریه، زیارت و ... در جان و دل مردم و نسل ها رسوخ دادند و بین آنان و قیام عاشورا ارتباط برقرار نمودند. از این رهگذر مسئله اهمیت و تأکید بر تربت حسینی آشکار می شود.
    
ج- آموزه های جهاد و شهادت: 

تربت حسینی یکی از چیزهایی است که می تواند انگیزۀ انقلاب و جهاد را در اکثریت مردم مسلمان تهییج کند و این همان چیزی است که امت اسلامی به آن نیازمند است. به ویژه در دنیایی که امروز ما در آن زندگی می کنیم و جامعۀ اسلامی مواجه با انواع جنگ ها است. تعامل و ارتباط با تربت حسینی، ارتباط با یک مقدار خاک جامد و بی روح نیست، بلکه تعامل و ارتباط با نیروی متحرک و مفهوم انقلاب و جهاد و ... است.
علاوه بر اینها تربت امام حسین(ع) دارای آموزه های اخلاقی، سیاسی و عقیدتی – دینی مهم و ... است که مباحث مبسوط در این باره را باید در کتاب های مربوط به نهضت و قیام حسینی جست و جو نمود.[25]
    
در پایان می گوییم: 

شیعه چه گناهی کرد؟ هنگامی که تمسک کرد به تعالیم رسول الله(ص) و عملکرد طبق سنت و راه و روش آن حضرت و به افعال و کردار متیقن پیامبر(ص) متلزم شد و از چیزهای مشکوک در تشریع که یکی از آنها سجود بر پیراهن و فرش بدون عذر و غیر ضرورت است، دوری کرد. 

دربارۀ این موضوع روایات فراوانی وجود دارد که به فلسفۀ نهی از سجود بر خوردنی ها و پوشیدنی ها اشاره می کند که یکی از آنها روایت هشام بن حکم است:
هشام می گوید به امام صادق(ع) گفتم: "به ما خبر بده از چیزهایی که سجود بر آنها جایز است و چیزهایی که سجده بر آنها جایز نیست. امام صادق(ع) فرمودند: "جایز نیست سجده مگر بر زمین و آنچه که از زمین می روید، مگر آنچه که خوردنی یا پوشیدنی است."
هشام می گوید: عرض کردم جانم به فدایت، علت این امر چیست؟ امام(ع) فرمودند: زیرا سجده خضوع برای خدا است، پس سزاوار نیست، بر خوردنی یا پوشیدنی باشد؛ چرا که مردم بنده خوردنی ها و پوشیدنی ها هستند، در حالی که سجده کننده در سجود خویش در عبادت و بندگی خدا است، پس سزاوار نیست که پیشانیش بر معبود بندگان دنیا، کسانی که مغرور و به غرور دنیا شدند، باشد. سجود بر خاک فضیلتش بیشتر است؛ زیرا که سجدۀ این چنینی در تواضع و خضوع برای خدای متعال رساتر و سزاوارتر است.[26]
    
--------------
[21] بخاری، صحیح، ج 1، ص 101؛ مسلم، صحیح، ج 2، ص 109؛ ابن ماجه، السنن، ج 1، ص 321؛ ابوداود، السنن، ج 1، ص 106.
[22] نک: عروة الوثقی، ج 1، باب السجود، مایصح السجود علیه.
[23] نک: تحریر الوسیلة، امام خمینی، ج 1، باب مایصح السجود علیه.
[24] وسائل الشیعة، ج 6، ص 23.
[25] عبدالمنعم حسن، بنور فاطمة اهتدیت، ص 203 – 204؛ به نقل از الفریفی، سید عبدالله، التشیع، ص 206.
[26] من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 273. 

--------------
    
    
با تشکر
.......خدا نگهدار.......